ऐतिहासिक विश्वकोश
1979 सालची इस्लामिक क्रांती, ज्याला ईरानी क्रांती म्हणूनही ओळखले जाते, ही ईरान आणि संपूर्ण मध्य पूर्वातील इतिहासातील एक महत्त्वाची घटना होती. या क्रांतीने शाह मोहम्मद रझा पहलवीचा अपहरण केला आणि अयातुल्ला रुहल्ला खोमेईनीच्या नेतृत्वाखाली इस्लामिक गणराज्याची स्थापना झाली. क्रांतीने ईरान तसेच संपूर्ण जगामध्ये महत्त्वपूर्ण राजकीय, सामाजिक आणि आर्थिक परिणाम केले.
1970 च्या दशकात ईरान शाह पहलवीच्या सत्तेखाली होता, जो पश्चिमी आधुनिकीकरणाची धोरणे राबवत होता, ज्यामुळे समाजाच्या विविध स्तरांमध्ये अस dissatisfaction वाढले. क्रांतीसाठी प्रमुख कारणे होती:
अयातुल्ला खोमेईनी यांच्या नेतृत्वाखाली इस्लामी गटांनी शाहच्या शासनाविरोधात आंदोलने आयोजित करण्यास सुरुवात केली. त्यांनी धार्मिक विचार आणि प्रतीकांचा वापर केला, जनतेला संघटित करण्यासाठी, असा दावा करताना की इस्लामाने नवीन राजकीय प्रणालीच्या आधारभूत असावे.
क्रांतीने मोठ्या प्रमाणातील आंदोलने सुरू केल्याने लवकरच संपूर्ण देशभर पसरली. की मुद्दे होते:
शाहच्या अपहरणानंतर, ईरानच्या समाजाने नवीन राजकीय प्रणाली निर्माण करण्याचा चुनौती स्वीकारला. एप्रिल 1979 मध्ये इस्लामिक गणराज्य जाहीर करण्यात आला.
1979 मध्ये स्वीकारण्यात आलेली नवीन संविधानाने इस्लामिक गणराज्याला एक धर्मनिरपेक्ष राज्य म्हणून परिभाषित केले, जिथे धार्मिक नेत्यांचा प्रचंड प्रभाव असतो. अयातुल्ला खोमेईनी सर्वोच्च नेता बनले, ज्यांना राजकारणात महत्वपूर्ण शक्ती मिळाली.
इस्लामिक गणराज्याने उदात्त सामाजिक सुधारणा राबविल्या, ज्यामध्ये समाविष्ट आहे:
इस्लामिक क्रांतीने ईरान आणि इतर देशांसोबतच्या त्यांच्या संबंधांवर प्रभाव टाकला.
क्रांतीने पूर्वीच्या शाहच्या समर्थकांवर आणि इतर विरोधक गटांवर मोठ्या प्रमाणात दडपशाही केली, ज्यामध्ये डाव्या-उग्रवाद्यां आणि कुर्दांचा समावेश होता. अनेकांना अटक करण्यात आले, छळण्यात आले किंवा फाशी दिली गेली.
इस्लामिक क्रांतीने मध्य पूर्वात शक्ती संतुलन बदलले. ईरान शिया इस्लामचा केंद्र बनला, लिव्हान आणि इराक सारख्या इतर देशांतील शिया चळवळींना समर्थन दिले. यामुळे शेजारील सुन्नी देशांमध्ये, जसे की सौदी अरेबिया, चिंता वाढली.
1980 मध्ये ईरान-इराक युद्ध सुरू झाले, जे 1988 पर्यंत चालले. हे 20 व्या शतकातील सर्वात रक्तरंजित संघर्षांपैकी एक होते, ज्यामध्ये लाखो मृत्यू आणि नाश झाले.
युद्धाची प्रमुख कारणे भौगोलिक वाद आणि राजकीय प्रणालीतील भिन्नता होती, तसेच सद्दाम हुसैनच्या नेतृत्वाखाली इराकाला क्षेत्रीय प्रभाव पुनर्स्थापित करण्याची इच्छा होती.
युद्धाने विषम मानवी हत्यांचा व आर्थिक नाश झाला, तरीही ते इस्लामिक गणराज्याच्या आज्ञा व एकतेच्यााभिमुखतेला बळकटी दिली.
1979 सालची इस्लामिक क्रांती ईरान आणि संपूर्ण जगावर प्रखर प्रभाव टाकला. तिने मध्य पूर्वातील राजकीय नकाशा बदलला आणि इस्लामवर आधारित नवीन व्यवस्था स्थापन केली. क्रांती आजही अभ्यासासाठी महत्त्वाची विषय आहे, कारण तिचे परिणाम अद्याप अनुभवले जातात.