دانشنامه تاریخی
میراث ادبی کامبوج غنی و متنوع است و تاریخ طولانی و پربار این کشور را منعکس میکند. ادبیات خمر شامل اسطورهها، شعرهای حماسی، متون مذهبی و آثار مدرن است که همچنان الهامبخش خوانندگان و محققان میباشد. آثار ادبی مشهور کامبوج جایگاه مهمی در هویت فرهنگی این کشور دارند و ارزشهای روحی و رویدادهای تاریخی آن را از طریق قرنها منتقل میکنند.
«ریامکر» یکی از معروفترین و مهمترین آثار ادبی کامبوج است. این حماسه یک تطبیق خمر از «رامایانا» باستانی هند است. اما «ریامکر» از نسخه اصلی متمایز است زیرا عناصر فرهنگ و اسطورهشناسی خمر را شامل میشود. این حماسه درباره ماجراهای شاهزاده راما، همسرش سیتا و مبارزات او با شیطان راوانا روایت میکند.
ویژگی «ریامکر» تنها به عنوان یک اثر ادبی نیست، بلکه به عنوان پایهای برای تئاتر و رقصهای سنتی خمر نیز شناخته میشود. داستانهای این حماسه غالباً بر روی صحنه به تصویر کشیده میشوند و نمادگرایی شخصیتها در فرهنگ خمر به شدت ریشهدار است. «ریامکر» همچنان در مدارس مورد مطالعه قرار میگیرد و بخشی مهم از میراث ملی به شمار میآید.
بودائیسم، که دین اصلی کامبوج است، تأثیر قابل توجهی بر توسعه ادبیات آن گذاشته است. متون مذهبی، مانند «تریپیتاکا»، نقش مهمی در زندگی روحانی کامبوجیها ایفا میکنند. این متون که به زبان پالی نوشته شدهاند، به زبان خمر ترجمه شدهاند تا برای عموم قابل دسترسی باشند.
سوتراهای بودایی و جاتاکاها — داستانهایی درباره زندگیهای قبلی بودا — نه تنها آثار مذهبی بلکه آثار ادبی نیز هستند. این داستانها درسهای اخلاقی را ارائه میدهند و غالباً به عنوان مطالبی برای موعظهها و آموزشها مورد استفاده قرار میگیرند. برخی از جاتاکاها به افسانههای محلی تطبیق داده شدهاند که به محبوبیت آنها کمک کرده است.
افسانهها و داستانهای محلی جایگاه ویژهای در ادبیات کامبوج دارند. این داستانها به صورت شفاهی از نسلی به نسل دیگر منتقل میشوند و زندگی روزمره، باورها و آداب و رسوم مردم خمر را منعکس میکنند. یکی از معروفترین افسانهها، داستان منشأ کامبوج است که با شاهزاده اسطورهای کوندینیا و ماری نرم، روح-مار مرتبط است.
بسیاری از افسانههای محلی شامل داستانهایی درباره قهرمانان، ارواح و حیوانات هستند که درسهای اخلاقی را آموزش میدهند و پدیدههای طبیعی را توضیح میدهند. این آثار غالباً به عنوان مبنایی برای نمایشهای تئاتری و کتابهای کودکانه استفاده میشوند که به حفظ صحت آنها در جامعه مدرن کمک میکند.
دوره امپراتوری آنگکور (قرنهای نهم تا پانزدهم) به عنوان دوره طلایی فرهنگ و ادبیات خمر شناخته میشود. در این زمان، متونی درباره دین، حکمرانی و معماری ایجاد میشد. بسیاری از آنها بر روی استلهای سنگی و دیوارهای معابد، مانند آنگکور وات حکاکی شدهاند.
یکی از نمونههای بارز ادبیات این دوره، «نوشته سنگی بر استل پراه خان» است که اعمال پادشاه جایاوَرمان VII را توصیف میکند. این متون از نظر تاریخی دارای اهمیت زیادی هستند زیرا اطلاعاتی درباره زندگی و ایدئولوژی جامعه باستانی خمر را ارائه میدهند.
ادبیات مدرن کامبوج از قرن بیستم آغاز به توسعه کرد، زمانی که نویسندگان خمر شروع به کشف ژانرهای جدیدی مانند رمان و داستان کوتاه کردند. از میان نویسندگان مشهور این دوره میتوان به نگیم سات اشاره کرد که آثار او مسائل اجتماعی و اخلاقی را بررسی میکند و همچنین کو چئنگ، نویسنده رمانهای تاریخی.
پس از رویدادهای تراژیک دوره رژیم خمرهای سرخ (۱۹۷۵–۱۹۷۹)، ادبیات کامبوج ویژگی جدیدی به خود گرفت. بسیاری از نویسندگان به موضوع یادآوری، آسیب و بازسازی پرداختهاند. یکی از این نویسندگان لوانگ اوانگ است که کتاب خودزندگینامهاش «اول آنها پدرم را کشتند» درباره دوران کودکیاش در زمان نسلکشی را روایت میکند.
شعر جایگاه ویژهای در ادبیات خمر دارد. شعر خمر سنتی شامل اشکال سختی مانند «چاتریکا» و «سوادک» است که از الگوهای دقیق ریتمیک و قافیهای پیروی میکنند. موضوعات شعر از عشق و طبیعت تا تأملات فلسفی متغیر است.
شاعران مدرن کامبوج به توسعه اشکال سنتی ادامه میدهند و همزمان به بررسی موضوعات جدیدی مانند شهرنشینی، جهانیشدن و تجارب شخصی میپردازند. شعر همچنان یک ژانر محبوب است که غالباً در رویدادهای فرهنگی و جشنوارهها اجرا میشود.
بسیاری از نویسندگان خمر که مجبور به ترک کشور خود در زمان جنگ داخلی بودند، به نوشتن ادبیات خود در دیاسpora ادامه دادند. آثار آنها معمولاً به یادآوری وطن، خانوادههای گمشده و مبارزه برای بقا میپردازند. این آثار نقش مهمی در حفظ فرهنگ خمر در خارج از کامبوج ایفا میکنند.
نمونههایی از این نویسندگان شامل ستاوادا سواو، که آثار او به بررسی تفاوتهای فرهنگی و سازگاری با زندگی جدید میپردازد و کامبوجانا آمریکان، که نویسنده شعرها و مقالاتی است که به هویت خمر اختصاص دارد.
ادبیات کامبوج ترکیبی منحصر به فرد از سنت و مدرنیته است. از حماسه «ریامکر» تا رمانها و اشعار مدرن، ادبیات خمر به توسعه خود ادامه میدهد و تغییرات تاریخی و فرهنگی را منعکس میکند. این ادبیات همچنان منبع مهمی برای الهامبخشی برای مردم کامبوج و بخشی معنادار از میراث ادبی جهانی است.